80 năm sau, ý kiến trong phát biểu của Richard Feynman chưa có sự thay đổi.
Dù con người đang sử dụng cơ học lượng tử để tạo ra những công nghệ tiên tiến và tiên đoán các kết quả thực nghiệm với độ chính xác bất ngờ, ngành vật lý học này vẫn chưa thực sự được hiểu đúng. Điều tệ hơn, theo Sean Carroll - tác giả cuốn Điều gì đó ẩn sâu, các nhà vật lý hiện đại từ lâu đã "ruồng bỏ một cách trắng trợn" lĩnh vực này.
Bìa "Điều gì đó ẩn sâu", sách 504 trang, phát hành hồi tháng 6. Ảnh: NXB Trẻ
Sean Carroll là nhà vật lý lý thuyết, triết gia người Mỹ, hiện là giáo sư Triết học Tự nhiên tại Đại học Johns Hopkins và từng công tác tại Viện Công nghệ California. Ông cũng là tác giả của những cuốn sách nổi tiếng về vật lý như From eternity to here, The particle at the end of the universe, The big picture.
Điều gì đó ẩn sâu là nỗ lực của Sean Carroll nhằm lấy lại vị thế của cơ học lượng tử như "trái tim và linh hồn của vật lý hiện đại". Cuốn sách tập trung vào thuyết đa vũ trụ và những khía cạnh kỳ lạ của thực tại mà cơ học lượng tử hé mở. Carroll không chỉ trình bày một cách đơn giản các khái niệm mà còn cố gắng làm sáng tỏ nhiều điều gây tranh cãi.
Theo Sean Carroll, từ thuở bình minh của lĩnh vực này vào đầu thế kỷ 20, các nhà vật lý không tìm được tiếng nói chung về nền tảng thực sự của cơ học lượng tử. Nửa sau của thế kỷ, họ đạt được sự thống nhất đáng kể, là: Không nhọc lòng bàn về nó nữa. Thay vào đó, họ có khuynh hướng cường điệu hóa rằng cơ học lượng tử mang tính huyền bí, khó giải thích và không thể thấu hiểu, một mảnh đất "rối tinh rối mù", như lời tác giả nhận xét.
"Trong chúng ta vẫn tồn tại rào cản tâm lý khi nói về cơ học lượng tử, và chúng ta cần một liệu pháp lượng tử để có thể vượt qua những trở ngại đó", Sean Carroll viết.
Thực tế, ngày nay cơ học lượng tử hiện diện khắp trong công nghệ hiện đại, từ chất bán dẫn, transitor, vi mạch, laser và bộ nhớ máy tính. Hay nó có thể lý giải những điều rất tự nhiên như "mặt trời ngày ngày chiếu sáng như thế nào?".
Vậy, vì sao vẫn nhiều người nói không thể hiểu được nó?
Tác giả cho rằng điều quan trọng nhất khi tìm hiểu về thế giới lượng tử là phải gạt bỏ mọi định kiến và niềm tin cứng nhắc: "Chỉ những gì mắt thấy tai nghe mới là sự thật".
Với 500 trang sách, Điều gì đó ẩn sâu đem lại một cách giải thích dành cho người am hiểu lẫn người mới bước vào vật lý học. Lĩnh vực này là địa hạt của những hiểu biết mới lạ, sâu sắc và đòi hỏi tư duy linh hoạt. Nó giải thích: Có một thực tại khác hoàn toàn so với những gì chúng ta quan sát thấy. Điều đó đặt ra thách thức đặc biệt đối với tư duy của các nhà khoa học, những người quá quen thuộc với lối suy nghĩ phải cố gắng giải thích mọi thứ cho phù hợp với điều con người quan sát được.
"Nếu giải được tư duy của mình khỏi lối tư duy trực quan và lạc hậu, chúng ta sẽ thấy rằng cơ học lượng tử không hề huyền bí một cách tuyệt vọng. Nó chỉ đơn thuần là vật lý mà thôi", tác giả viết.
Bộ phim "Interstellar" (2014) của đạo diễn Christopher Nolan khám phá các khái niệm về không gian, thời gian và thuyết tương đối, đồng thời có đề cập đến một số ý tưởng về lượng tử và đa vũ trụ - chủ đề truyền nhiều cảm hứng cho phim ảnh. Video: Warner Bros.
Sean Carroll cũng là người ủng hộ thuyết đa vũ trụ - giả thuyết về các vũ trụ tồn tại song song như trong phim khoa học viễn tưởng, nơi tồn tại bản sao của con người Trái Đất. Lý thuyết này được diễn giải chi tiết trong phần hai của cuốn sách. Bằng những câu chuyện hay cuộc đối thoại, Carroll dẫn dắt người đọc kết nối những kinh nghiệm thường ngày của chúng ta với một thế giới đa vũ trụ. Với ông, đó là "phương pháp thuần khiết nhất" để hiểu cơ học lượng tử.
Tất nhiên, đa vũ trụ không phải là cách tiếp cận duy nhất được đề cập trong cuốn sách. Sean Carroll cũng bàn về những lý thuyết được ông đánh giá cao trong việc giải thích cơ học lượng tử, đồng thời làm rõ những lầm tưởng khiến lĩnh vực này trở nên khó hiểu. Sau cùng, Carroll không quên nhắc lại những lý giải hiện nay về bản chất của không - thời gian, nguồn gốc và số mệnh của vũ trụ.
NPR nhận xét: "Điều khiến cuốn sách của Carroll giá trị là mặc dù biết rõ ràng mình thuộc phe nào trong cuộc tranh luận, ông vẫn đưa ra cho chúng ta một chỉ dẫn thuyết phục, rõ ràng và hấp dẫn về chủ đề này. Đồng thời, tỏa sáng qua từng trang chính là niềm đam mê của ông đối với các câu hỏi khoa học".
Brian Greene, tác giả của Giai điệu dây và bản giao hưởng của Vũ trụ - bình luận: "Với phong cách rõ ràng đầy táo bạo, Carroll đã khéo léo vạch trần những bí hiểm lượng tử để bộc lộ thực tại lạ lẫm nhưng vô cùng diệu kỳ".
Ngạn Bình